Muhammed Abduh 47.Madde

47 — Seyyid Kutbun tutduğu yolu açıklamadan önce, onun akl hocası (Abduh) üzerinde de bilgi vermek fâideli olacakdır. Muhammed Abduh, 1265 [m. 1849] da Mısrda tevellüd ve 1323 [m. 1905] de orada vefât etmişdir. O zemân Mısrda çıkan (Vakâyı’-ul-Mısriyye) gazetesindeki ve El-Menâr mecmû’asındaki ve El-Ahrâm gazetesindeki yazıları, bozuk düşüncelerini ortaya koymakdadır. Bir müddet Beyrutda da fe’âliyyetde bulundu. Ehl-i sünnet âlimleri, bunun kötü maksadlarını anladığı için, yüz bulamayınca, Pârise gitdi. Orada, islâma karşı mason plânlarını uygulamayı hâzırlayan Cemâleddîn-i Efgânînin çalışmalarına katıldı. (El-Urvetül-vüskâ) mecmû’asını çıkardılar. Sonra Beyruta ve Mısra gelerek, Pârisde varılan karârları uygulamağa, gençleri aşılamağa başladı ise de, hidiv Tevfîk Pâşa hükûmeti, derslerinin ve yazılarının zararlı olduğunu anlıyarak, onu mahkeme me’mûrluklarında kullandı. Fekat o, bütün yazılarında islâmiyyeti yıkmağa, masonların plânlarını uygulamağa uğraşdı. Masonların yardımı ile, Kâhire müftîsi oldu. Ehl-i sünnete saldırmağa başladı. İlk iş olarak, Câmi’-ül ezher medresesi ders programlarını bozmağa, gençlere kıymetli bilgilerin okutulmasını önlemeğe başladı. Üniversite kısmındaki dersleri kaldırdı. Lise ve orta kısmdaki kitâblar, yüksek sınıflarda okutuldu. Masonlar, dahâ önce Osmânlılarda da böyle yapmış , tanzîmatda medreselerden fen dersleri kaldırılmış, din dersleri de, yüksek bilgilerden mahrûm edilmişdi. Çünki, islâm dîni ilm üzerine kurulmuşdur. İlm olmayınca, hakîkî din adamı kalmayınca, islâmiyyet bozulur. Bulut olmayınca, yağmur beklemek, mu’cize istemek olur. Allahü teâlâ bunu yapabilir. Fekat, âdeti böyle değildir. İslâm âlimi yetişebilmesi için, islâm ilmleri meydâna çıkıp, yayılıp, böyle yüz sene geçmesi lâzımdır. Düşmanlar, islâm güneşini söndürdü. Bunların önderliğini, ingilizler yapdı. Hazret-i Mehdî “rahmetullahi teâlâ aleyh” zemânında yeniden doğacak. Beyrutdaki mason locasının başkanı Hannâ Ebî Râşid, 1381 [m. 1961] de yayınladığı (Dâire-tül-me’ârif-ül-masoniyye) kitâbının yüzdoksanyedinci (197) sahîfesinde diyor ki, (Cemâleddîn-i Efgânî, Mısrda mason locası reîsi idi. Âlimlerden ve devlet adamlarından üçyüze yakın üyesi vardı. Ondan sonra, imâm üstâd Muhammed Abduh reîs oldu. Abduh, büyük bir mason idi. Bunun, masonluk rûhunu arab memleketlerine yaydığını kimse inkâr edemez).

Muhammed Abduhun yapdığı reformları, değişiklikleri görerek onu islâm âlimi sananlar az değildir. Ehl-i sünnet âlimleri, onun yazılarına cevâb yazmış, maskesini yırtmışlardır. Ayrıca, Elmalılı Hamdi efendi, (Fil) sûresinin tefsîrinde, bunun bozuk yazılarından bir kısmını ortaya koymakdadır. Bozuk düşünceleri, şöyle sıralanabilir:

1: Akl ile dîni, birbirinden ayrı sanarak, bunları ilk birleşdiren ben olacağım demekdedir.

2: Kendinden önce, islâm âlimlerinin “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în” mantık, matematik, târîh, coğrafya okumadıklarını, fen dersleri öğrenmenin günâh sanıldığını, bu bilgileri islâma sokacağını bildirmekdedir. Bunların, asrlardan beri, her medresede okutulduğunu ve bu konularda binlerce kitâb yazılmış olduğunu inkâr etmekdedir. Böylece, Ehl-i sünnet kitâblarının okutulmasına son verip, islâm düşmanlarının felsefe adı altında yazdıkları, dinsizlik propagandalarının, islâm memleketlerine yayılmasına çalışmakdadır. Bu düşman propagandalarına karşı koyan Câmi’ul-ezher profesörlerine, ilm, fen, mantık düşmanı, gerici damgasını basmakdadır.

3: 1297 [m. 1880] de resmî gazetede, dört evlenmeğe saldırmakdadır.

4: Kendinden önce gelen binlerle islâm âliminin “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în”, dîne, islâmlıkla ilgisi bulunmıyan şeyler sokduklarını, nassları anlarken yanıldıklarını söylemekde, bunları düzeltmekde olduğunu bildirmekdedir.

5: (İslâmiyyet ve nasrâniyyet) kitâbında, (Bütün dinler birdir. Dış görünüşleri değişikdir) demekde, yehûdî, hıristiyan ve müslimânların, birbirlerini desteklemelerini dilemekdedir. Londrada, bir papasa yazdığı mektûbda, (İslâmiyyet ve hıristiyanlık gibi iki büyük dînin el ele vererek kucaklaşmasını beklerim. O zemân, Tevrât ve İncîl ve Kur’ân birbirlerini destekleyen kitâblar olarak her yerde okunur ve her milletçe saygı görür) diyor. Hıristiyanlığı, hak din sanmakda, müslimânların Tevrât ve İncîl okuyacakları zemânı beklemekdedir.

6: Mü’minler doğru yoldan ayrılmış, bugünkü hâle gelmiş. Din ilmle el ele verecek, o zemân Cenâb-ı Hak nûrunu bütünlemiş olacak demekdedir. Allahü teâlâ nûrunu, Resûlullah “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem” efendimiz zemânında temâmlamamış, islâm âlimleri ilm ile el ele vermemiş sanmakdadır.

7: (İslâmiyyet ve nasrâniyyet) kitâbında, (Bir kimseden, yüz bakımdan kâfirliği, bir bakımdan îmânı bildiren bir söz işitilse, o kimse îmânlı kabûl edilir. Herhangi bir felesofun, fikr adamının yüz bakımdan kâfirliği gösterdiği hâlde, bir bakımdan îmânı göstermiyen söz söylemesini düşünmek, ahmaklıkdır. O hâlde, herkes îmânlı bilinmelidir. İslâmiyyetde zındık kelimesi yokdur. Sonradan meydâna çıkmışdır) demekdedir. Küfrü açıkca görülmiyen bir müslimânın sözündeki bir îmân, onu küfrden kurtarır, kâidesini yanlış anlatarak, bütün kâfirlere, felesoflara mü’min demekdedir. Kendi de zındık olduğu için, bu kelimenin söylenmesini istememekdedir. (Künûz-üd-dekâik)da ve Deylemîde yazılı (Ümmetim arasında zındıklar çoğalacakdır) hadîs-i şerîfini inkâr etmekdedir.

8: Zilzâl sûresindeki, (Zerre ağırlığında hayr işliyen, karşılığına elbet kavuşur) meâlinde olan âyet-i kerîmeyi tefsîr ederken, (Müslim olsun, kâfir olsun, sâlih amel işliyen herkes Cennete girecekdir) diyor. En câhillerin, en kalın kafalı olanların bile güleceği bu yanlış ve haksız savunmasını, onun hayranları, hattâ izinde yuvarlanan çömezleri bile kabûl etmemişdir. Bunlardan, Abduhcu Seyyid Kutb, Nisâ sûresinin yüzyirmidördüncü âyet-i kerîmesini tefsîr ederken, (Üstâd Muhammed Abduh, düşünüşünü nakz eden âyet-i kerîmelerin sarâhatini hiç hâtırlamıyor. Bu âyetler Abduhun görüşünü nakz etmekdedir) demek zorunda kalmışdır. Evet, Abduha Pârisde yutdurulan masonluk afyonunun dozu, o kadar çokdu ki, aklı ve şu’ûru, âyet-i kerîmeler arasındaki bağlantıları göremiyecek kadar altüst olmuşdu.

9: (Asr sûresi) tefsîrinde, (Îmân; akl ve vicdânın elde edemiyeceği şeylere, taklîd ile inanmak değildir. Anadan, babadan işitilen birtakım sözleri ezberlemek, söylemek, îmân olmaz. İslâmiyyet taklîd düşmanıdır. Önceden gelmiş olmak, bir değer sağlamaz. Herşey akl ile araşdırarak çözülür) demekdedir. (Tevhîd) risâlesinde ise, (Dinde bulunan birşeyi akl kavrıyamazsa, ona inanması lâzımdır) demekde, sözleri birbirini tutmamakdadır.

10: Mısrdaki Hilâl neşriyyâtının sâhibi ve (Medeniyyet-i islâmiyye) târîhinin müellifi Curci Zeydân, Abduh için diyor ki, (Muhammed Abduh, eskilerin sözlerine bağlanmamış, onların koyduğu kâidelere değer vermemişdir.)

11: (Fâtiha) sûresinin tefsîrinde, (Kur’ân-ı kerîm, o zemân yaşayan kimselere hitâb etmiş, bunlara bir üstünlükden değil, onlar da insan olduğu için, hitâb etmişdir) demekde, Eshâb-ı kirâmın “radıyallahü teâlâ anhüm ecma’în” kavuşdukları üstünlüğü bildiren hadîs-i şerîfleri inkâr etmekdedir.

12: (Fâcirlerin amel defteri Siccîndedir) meâlindeki âyet-i kerîmeyi kendisi tefsîr etmeğe kalkışarak, (Ba’zı kimselerin kitâbında (Sencum) Habeş dilinde çamur demek olduğunu gördüm. Bu kelime Habeşden Yemene gelmiş olabilir. Âyetin ma’nâsı, fâcirlerin amelleri çamur gibidir, oluyor) diyor. Resûlullahın, Eshâb-ı kirâmın, derin islâm âlimlerinin tefsîrini beğenmeyip, âyet-i kerîmelere, tesâdüf ve ihtimâl ile ma’nâlar veriyor.

13: (Fil sûresi) tefsîrinde, (Ebâbîl kuşları, sivri sinek olabilir. Asker de çiçek veyâ kızamıkdan ölmüş olabilir) diyor. Yüzyıl dahâ sonra gelseydi, kimbilir nasıl ma’nâ verecekdi. Hâlbuki, bunların ma’nâlarını Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” açıkça bildirdi. Tefsîr âlimleri, o ma’nâları bulup, kitâblarına yazdı.

14: (Vennâs) sûresini tefsîr ederken, (Her insanın içinde bir şeytân vardır. Fekat bu, insanın içinde kötülük arzûlarını doğuran bir kuvvet demekdir. Cinne benzetilen bir te’sîrdir) diyor.

İslâm âlimlerinin kitâblarından, bilgilerinden haberi olmıyan bu zevallı adam, akla, ilme, fenne uymalı diyerek ortaya çıkmakda, mezheb imâmlarını taklîd etmeği inkâr etmekde, bütün din bilgilerini, zemânının fen buluşlarına, felsefecilerin o günkü düşünüşlerine uydurmağa kalkışmakdadır. İslâm âlimlerinin kitâblarını okumak istemediği, fen tahsîli de olmadığı için; kısa görüşlerine ve işitdiklerine göre din kitâbları yazmakda, din bilgisi yaymakdadır. Bu davranışları, kelâm, fıkh ve tesavvuf bilgilerinden haberi olmadığını, islâmın zevkini tatmamış olduğunu göstermekdedir. İslâm âlimlerinin yüksekliklerini sezmiş olsaydı ve nefsinin pençesinden kurtulsaydı ve maddenin, rûhun hakîkatini anlasaydı, böyle saçmalamazdı.

15: Bir yehûdi dönmesi olan Alî Mürtedânın kardeşi Radînin yazdığı (Nehc-ül-belâga) adındaki kitâbı şerh etdi. Müslimânlar arasında bölücülük yapan bu kitâbı dahâ önce, İbni Ebilhadîd Abdülhamîd Medâinî şî’î ve sonra Meysüm Bahrânî şî’î şerh etmişlerdir. Abduhun şerhi 1301 [m. 1885] de Beyrutda basılmışdır.

[m. 1885] de Beyrutda Medrese-tüs-sultâniyye talebesine yapdığı propagandalarını bir araya toplıyarak (Risâlet-üt-tevhîd) kitâbını meydâna getirdi. Bu kitâbı, ölümünden bir sene sonra basıldı.