Hediye ve Hükümleri
Sual: Hediye hangi hâllerde, câiz ve hangi hâllerde câiz değildir?
Mu’teber kitaplarda diyor ki:
1- Hediye veya hibe [bağış], mevcut ve bilinen bir malı, birine karşılıksız temlîk etmektir. Belli bir karşılık istiyerek vermek de câizdir. Meselâ, borcunu ödemesini şart etmek câizdir.
2- Karşılık vermek şartı ile yapılan hediye, karşılığı verilmedikçe sahîh olmaz. Hediyenin ve karşılığının, ayrılmadan önce verilmeleri lâzımdır.
3- (Sen ölürsen benim, ben ölürsem senin olsun) diyerek evini birisine vermek bâtıldır.
4- Ali, Veli’ye, (Yaşadigin müddetçe evim senin olsun) dese, Veli ölünce, ev, sâhibine verilir.
5- (Al, sarf et) diye verilip, hediye olduğu söylenmiyen para, teslim edilince, ödünç verilmiş olur. (Al, giy) diyerek verilen elbise, hediye olur.
6- Hediye verilmeden önce, veren vazgeçebilir. Hediye verildikten sonra, ancak ikisinin rızâsı ile vazgeçilebilir.
7- Hâfız, pazarlık etmeden, Allah rızâsı için hatim veya mevlid okursa, kendisine verilen hediyeyi alması câiz olur. Az diye İtirâz ederse, aldığı haram olur.
8- Çocuğun hediye vermesi sahîh değildir. Çocuğa verilen hediyenin sahîh olması için, çocuğun, hediye edilen şeyi eline geçirmesi lâzımdır.
9- Fakir, zenginin verdiği sadakayı zengine hediye etse, zenginin alması câiz olur.
10- Biri, “Bu malı sana hediye ettim” dese, öteki de alsa, hediye tamam olur.
11- Müşteri, mali teslim almadan başkasına hediye edebilir.
12- Henüz ele geçirmeden önce, ikisinden birisi ölse, hediye bâtıl olur.
13- İki kimse, ortak oldukları bir evi birine hediye etseler, câiz olur. Bir kimse, evini iki kişiye hediye etse, câiz olmaz. Çünkü, taksimi mümkün olan şeyi, hisse-i şâyı’alı olarak vermek câiz değildir.
14- Gelecek ay başında, şu mali sana hediye ettim demek sahîh olmaz.
15- Ölünceye kadar nafakasını vermek ve kendine hizmet etmek şartı ile evini birine hediye ve teslim edince, hizmete başlarsa, evi geri alamaz.
Evini, ölünceye kadar içinde oturmak şartı ile satmak fâsid ise de, hediye etmek câizdir ve evi teslim ettikten sonra, geri alamaz. [Mecelle 855.]
16- Hediye verirken malın mevcût olması şart, hazır olması şart değildir.
17- Zorla alınan hediye sahîh değildir. Meselâ bir kimse, hanımına, (Sana borcum olan mehrini bana hediye etmezsen, babanın evine hiç gidemezsin) dese, hanımı da, hediye etse, sahîh olmaz. Çünkü kerhen, zor ile hediye vermek sahîh olmaz.
18- Hediye, ancak ele geçince mülk olur. Satın alınan mal ise, ele geçmeden önce mülk olur.
19- Ölüm hastası, malının üçte birini, vârislerinden başkasına bağışlıyabilir.
20- Alacağını borçlusuna bağışlıyan, vazgeçemez. (Alacağım yok) deyince de, borç kalmaz.
21- Kazançları şüpheli olan, hediyeleşmeli ve ödünç alıp kullanmalıdır! Haramdan geldiği kesin olarak bilinmedikçe, hediye gelen şeyler helâldir.
22- Doğacak yavrusu benim olmak şartı ile bu hayvanı sana hediye ettim demek câizdir. Yavrusu da hediye olur.
23- Mehr vermemek şartı ile nikâh sahîh olur. Fakat sonradan mehrini verir.
24- Müşterinin başkasına satmaması şartı ile bir mal satmak veya başkasına satmamak şartı ile satın almak sahîh olup, bu şartların hepsi boştur, yapılmaz.
25- Peygamber efendimiz buyurdu ki:
(Verdiği hediyeyi geri istemek, kustuğunu yalamak gibidir) [Müslim]
Buna rağmen, bir kimse, bir ihtiyâçtan dolayı veya sebepsiz verdiği hediyeyi geri isteyebilir.
Ancak şu yedi şeyden biri varsa, hediye teslimden sonra, artık geri alınamaz:
1- Verilen malda kıymetini artıran fazlalık meydana gelmiş olmak,
2- İkisinden birinin ölmesi,
3- Hediyenin karşılığı olduğu bildirilerek bir hediye vermek,
4- Hediye edilen malın, alanın mülkünden çıkması,
5- İkisi arasında nikâh bulunmak veya aralarında nikâhı ebedî haram eden akrabâlık bulunmak,
6- Hediye edilen malın helâk olması, geri almaya mâni’ olur.
7- Fakire verilmiş olması. Çünkü fakire verilen hediye, sadaka olacağı için geri alınamaz.