Bazı fıkhi tabirler
Sual: Gazetenizde câiz, sahîh gibi tabîrler geçiyor. Bunların manâsı ne demektir?
CEVAP
Esah: Bir meselenin hükmü hakkında müctehid âlimlerin kavillerinden en doğru olanı, demektir. Esah, sahîh’ten daha kuvvetlidir. Bir misâl: Suyu arayıp bulamayan kimse, teyemmüm edip namazını kıldıktan sonra, suyu görse, bu husûs ihtilaflı ise de, Esah olan namazı iâde etmez.
Sahîh: Fıkıh kitaplarında, müctehid âlimlerin kavillerinden birini tercih edip, (doğru olan budur) denilen kavildir. Bir misâl: Erkeğin başını tıraş etmek mümkün olduğu için, saçını uzatıp örse bile, çözerek yıkaması gerekir. Sahîh olan kavil budur. Çünkü erkeğin saçını örmesinde zarûret yoktur.
Müftâbih: Müctehid âlimlerin ictihâdlarından uyulması gereken fetvâ demektir. Bir veya iki ayrı müctehidin bir iş hakkında iki ayrı kavli bulunsa, birine sahîh, diğerine esah kavil dense, esah kavil ile fetvâ verilir. Herkesin ibâdet yaparken ve harâmlardan sakınırken kendi mezhebindeki âlimlerinin (Müftâbih olan = fetvâ verilen kavil budur) diye bildirdikleri kavle uyması gerekir. Bir misâl: Teşehhüdde şehâdet kelimesini okurken, şehâdet parmağı ile işâret edilmez. Fetvâ böyledir.
Mu’temed: Müctehid âlimlerin, dînî bir mevzûdaki sözlerinden esas alınan kavildir. Bir misâl: Balgam kusmak mu’temed kavle göre abdesti bozmaz. İbni Âbidîn hazretleri buyuruyor ki:
Mudmerât’da deniyor ki: Fetvâya yarayan alâmetlere gelince, “fetvâ böyledir”, “bununla fetvâ verilir”, “biz bununla amel ederiz”, “itimad bunadır”, “bugünün ameli buna göredir”, “ümmetin ameli buna göredir”, “sahîh olan budur”, “esah olan budur”, “muhtâr olan budur” gibi sözlerdir. Bu sözlerin bazısı bazısından daha kuvvetlidir. Meselâ; “Fetvâ bununladır” sözü, “fetvâ bunun üzerinedir” sözünden daha kuvvetlidir. Esah sözü, sahîhten daha kuvvetlidir. Âdab-ül-müftî’de diyor ki: Mu’temed bir kitaptaki rivâyetin altına esahtır, evlâdır veya benzeri bir ibâre yazılırsa, o rivâyetle fetvâ vermek câiz olduğu gibi, muhâlifi ile de fetvâ verilebilir. Ama, rivâyetin altına “sahîhtir”, yahut “amel olunmuştur” veya “bununla fetvâ verilir”, “fetvâ böyledir” gibi sözler yazılmışsa muhâlifi ile fetvâ verilemez. Ancak, Hidâye gibi bir kitapta bir kavil için, sahîh olan budur, Kâfi’de de, muhalif kavil için sahîh olan budur, denilirse, muhayyerlik sâbit olur. Bu takdirde, fetvâ verecek olan müftî, kendine göre kuvvetli olanı tercih eder. (R.muhtâr)