Câiz ne demektir?
Câiz kelimesi, cümlede kullanıldığı yere göre çeşitli manâlara gelir:
1- Câiz, genel olarak ruhsat verilmiştir, günâh değildir manâsındadır. Fakat, câiz denilen şeyi yapmamak daha iyidir.
2- Yapılması daha iyi demektir.
3- Yapılması tenzîhen mekrûh demektir.
4- Yapılması tahrîmen mekrûh demektir.
5- Yapılması mubâh demektir.
6- Yapılması vâcib, lâzım demektir.
7- Yapılması günâh demektir.
Şimdi bunlara birkaç misâl verelim:
1- (Cemâatle namaz kıldıktan sonra, duâyı beklemeden gitmek câiz) demek, (Günâh değildir, gidilebilir, ancak gitmeyip duâyı beklemek daha iyi olur) demektir. (Kur’ân-ı kerîmi abdestsiz ezberden okumak câizdir) demek de böyledir. Günâh olmaz, fakat abdestli okumak daha iyi demektir. (Sabah namazında aldığı abdest bozulmadan, bu abdest ile, öğleyi, ikindiyi, akşamı ve yatsıyı kılmak câiz) demek de böyledir. Yanî günâh olmaz, fakat her namaz için abdest almak daha iyi olur. (Yaşlı kadının elini öpmek câizdir) demek de böyledir.
2- (Namazda rükü’ ve secde tesbîhlerini üçten fazla [5,7,9,11 gibi] söylemek câiz) demek, daha iyi olur, müstehabdır demektir. (Abdest bozulmadan, her namaz vaktinde abdest üstüne yeniden abdest almak câiz) demek, yapılması daha iyi olur demektir. (Cum’a namazında, imâmın secde-i sehv yapmaması câiz olur) demek de böyledir.
3- (Amca ve dayı kızı ile evlenmek câiz) demek tenzîhen mekrûhtur, bir mecbûriyet olmadıkça, yapılmaması daha iyi olur, yapılırsa da günâh olmaz demektir. Fıkıh kitaplarında, (Şarap yapana üzüm satmak câizdir) buyurulması da böyledir.
(Güneşte ısınan su ile abdest almak câiz; fakat tenzîhen mekrûh) demek de böyledir. Hıristiyanın kestiği hayvanın etini yemek de böyle câiz; yanî tenzîhen mekrûhtur.
4- (Hıristiyan kadınla evlenmek câiz) demek, zimmî olursa tenzîhen mekrûh, harbî olursa tahrîmen mekrûh demektir. [Zimmî, İslâm devletine haraç, cizye gibi vergiler veren gayrı müslim vatandaş demektir. Harbî ise, vatandaş olmıyan gayrı müslim demektir.]
5- (Pamuk gömlek giymek câiz) demek, yapılmasında veya yapılmamasında bir mahzûr yoktur demektir.Böyle mubâh işler, niyete göre daha iyi veya daha kötü olabilir. Kadınların süslenmesi câizdir. Kocası için süslenmesi iyi olur, yabancılar için süslenmesi câiz olmaz.
6- (Hastalık sebebiyle yarasından kan, irin akanların, idrar kaçıranların, abdest ve namazlarının bozulmaması için Mâlikî mezhebini taklîd etmeleri câiz) demek, yapılması lâzım demektir. Bunun gibi, (Mahalle mescidinin gelirlerini, masraflarını idâre etmek için mütevelli [vazîfeli bir memur] tayîn etmek câiz) demek, lâzım manâsınadır. (Bir kadın, peruk takarak sokağa çıkamaz. Ancak erkekler arasında başını açmak zarûreti olduğu zaman, başını peruk takarak örtmesi câiz) demek, başını açması günâh olur, peruk takması şarttır demektir.
7- (Bir babanın malının hepsini bir çocuğuna hediye etmesi câiz olur) demek, hediyeyi alan çocuğa bunun hiç mahzûru olmaz, fakat çocukları arasında ayrım yaptığı için babaya günâh olur demektir.